ارتباطات بین فرهنگی

فرهنگ و ارتباطات دو مقوله­ ای هستند که همواره در تمامی جوامع تاریخ وجود داشته ­اند. فرهنگ در هر جامعه ­ای متفاوت از جامعه دیگر است و عناصری را شامل می ­شود که وجه تمایز جوامع با یکدیگر به حساب می­ آید. ادوارد تیلور، انسان شناس انگلیسی قرن در تعریف فرهنگ می نویسد:«مجموعه ای که شامل معارف، معتقدات، هنرها، صنایع، تکنیک ها، اخلاق، قوانین، سنن و بالاخره تمام عادات و رفتارها و ضوابطی است که انسان به عنوان عضو یک جامعه آن را از جامعه خود فرا می گیرد و در قبال آن جامعه تعهداتی به عهده دارد.» همچنین ارتباطات نیز با تعریف فراگرد انتقال پیام از سوی فرستنده به گیرنده در طول تاریخ دچار تغییر و تحولات گسترده شده است. فلذا مقوله ارتباطات بین فرهنگی امری پویاست که می تواند از زمانی به زمان دیگر و از جامعه ­ای به جامعه دیگر متفاوت باشد.

ارتباطات بین فرهنگی امری بین رشته ­ای است و به این موضو  می ­پردازد که چگونه افراد با ویژگی ­های فرهنگی مختلف با یکدیگر تعامل می­کنند. هرچند این امر در تمامی طول تاریخ وجود داشته اما به عنوان یک رشته دانشگاهی پس از جنگ جهانی دوم و با تلاش متخصصان و اندیشمندان حوزه­های مردم­ شناسی، انسان شناسی فرهنگی، جامعه شناسی و ارتباطات پایه­ گذاری شد.

ارتباطات بین فرهنگی به مردم با توجه به تفاوت­ ها و شباهت­ های فرهنگی شان می­ نگرد و بیان می­ کند که چگونه افرادی با زبان، نژاد، قومیت، دین، مذهب و آیین­ های مختلف با یکدیگر تعامل کنند. ساموور در تعریفی می­ گوید: «ارتباط میان مردمانی است که ادراکات فرهنگی و نظام نمادین آنان به‌‌ حدی با یکدیگر متفاوت است که پدیده‌های ارتباطی را به‌صورت متمایز جلوه می‌دهند». همچنین می­ توان ارتباطات بین فرهنگی را از طریق مشارکت کنندگان در این ارتباط مطالعه کرد.  عناصر اجتماعی که در این ارتباط دخیل هستند شامل ادراکات، فراگردهای کلامی و فراگردهای غیر کلامی است. همه اجزای این عناصر در ارتباطات میان فرهنگی، به یکدیگر نیازمند و وابسته اند. هر یک از این عناصر، از اجزایی خاص تشکیل شده است. ادراکات شامل: عقاید، ارزشها، سیستمهای نگرش، جهان بینی و سازمان اجتماعی است. فراگردهای کلامی، از زبان گفتاری و الگوهای تفکر تشکیل شده و فراگردهای غیر کلامی، مشتمل بر رفتار جسمی، مفهوم زمان و کاربرد فضا است.

ظهور ویروس کرونا و فراگیر شدن آن نه تنها موجب اختلال در سلامت افراد جامعه شد، بلکه بحرانی را نیز در زمینه ارتباطات ایجاد کرد. یکی از اصلی ترین راه­های انتقال ویروس از طریق تماس مستقیم فرد به فرد (دست دادن یا روبوسی کردن) است و اولین و پرتکرارترین توصیه­ ای که از سوی پزشکان عنوان می شد این بود که افراد با همدیگر دست ندهند و از کسانی که مشکوک به بیماری هستند، یک متر فاصله بگیرند، و این نقطه آغازی شد تا ارتباطات میان فردی افراد دچار اختلال شود. در جامعه ایران که افراد هنگام رسیدن به یکدیگر با هم دست می­ دهند و اگر صمیمی تر باشند روبوسی می کنند، این اتفاق موجب یک گسست شد. به تدریج هر چه شرایط بحرانی تر شد، ارتباطات افراد هم محدودتر شد، تا جایی که می توانستند از اطرافیان، دوستان و آشنایان فاصله گرفتند. دیدارها و مهمانی ها و مراسم­ها لغو یا بسیار محدود شد. تا جایی که با نزدیک شدن به ایام نوروز، بسیاری تصمیم گرفته اند از دید و بازدیدهای مرسوم هر ساله صرف نظر کنند. مساجد که محل حضور و تعامل جامعه مومنین بود، از رونق افتاد. باشگاه های ورزشی که محل برای ارتباط جوانان و ورزشکاران بود تعطیل شد. در مجموع هر چیزی که شرایط و زمینه های ارتباط بین فردی را میسر می کرد، دچار اختلال شد.

نخستین شهری که ویروس در آن شناسایی شد، شهر قم بود. شهری که به دلیل صبغه مذهبی آن و حضور نهاد دین و حوزه اهمیت خاصی در فضای ی – فرهنگی کشور دارد. طبق آنچه که در دیگر کشورهای درگیر با ویروس به خصوص چین، رخ داده بود، انتظار می رفت برای جلوگیری از انتشار ویروس در کشور، این شهر قرنطینه شود، اما نشد و همین موجب اعتراض مردم شد. بعد از گسترش انتشار ویروس به شهرهای دیگر و با تعطیل شدن مدارس و دانشگاه ها، اهالی تهران به سمت شمال کشور به خصوص دو استان مازندران و گیلان سرازیر شدند و اینجا نیز تعتی بین اهالی این دو استان و مردم تهران شکل گرفت. در حالی که حاکمیت می توانست با اعمال محدودیت هایی از سفرهای غیرضروری جلوگیری کند، اما این کار انجام نشد و مردم شهرهای شمالی به صورت خودجوش وارد میدان شده و جاده ها را به روی مسافران از شهرهای دیگر بستند. به این ترتیب ارتباطات بین قومی مردم داخل کشور دچار آسیب شد. ساز و کار آسیب این ارتباطات نیز ، از طریق سفر و مشاهده پلاک خودروی استان ( قومیت) دیگر حاصل می شد. برای مثال اگر در استانی خودروی پلاک قم مشاهده می­شد، فارغ از اینکه آن فرد دچار بیماری کرونا شده یا خیر، احتمال درگیری با آن وجود داشت. کما اینکه مواردی هم گزارش شد. یا در شمال کشور، صرف داشتن خودروی پلاک تهران، موجب می­شد مردمی که جاده را بستند اجازه عبور به آن­ها ندهند. اما اگر خودرویی پلاک مازندران یا گیلان بود، اجازه عبور می یافت. اینجا دیگر مهم نیست سرنشینان آن خودرو ناقل ویروس هستند یا خیر ، بلکه انتساب آن ها به قومیت دیگر موجب می شود تا در مظان اتهام قرار بگیرند.